Ο Απρίλης και η αναφορά του μέσα στις κεφαλονίτικες παροιμίες

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Ο  Απρίλιος είναι ο τέταρτος  μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου  και πήρε το όνομά του από το λατινικό ρήμα  eperio, που σημαίνει ανοίγω, επειδή το μήνα αυτόν ανοίγουν  τα πάντα: τα άνθη, τα δένδρα, ο καιρός, η πλάση όλη. Αυτός ο  μήνας  ήταν  αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη. Την τιμούσαν το μήνα αυτό οι γυναίκες, κάθε 1η  του μήνα  με   ποικίλες τελετές, χρησιμοποιώντας διάφορα λουλούδια , ιδιαιτέρως μυρσίνες.

Την Πρωταπριλιά, όπως είναι γνωστό, όλοι το έχουμε για καλό να λέμε ψέματα. Έχουν γραφτεί πάρα πολλά γι’ αυτό το θέμα  και κάθε τόπος δίνει και τη δική του εξήγηση.  Σε  πολλά μέρη της Ελλάδας πιστεύουν πως, όταν ξεγελά κάποιον την ημέρα αυτή, φέρνει καλό στη φύση και βοηθάς να βγουν οι καρποί. Το  έθιμο δεν φαίνεται σύμφωνα με τους λαογράφους, να είναι ελληνικό ή να έχει ρίζα αρχαιοελληνική. Πιθανότατα μας ήλθε από τη Γαλλία  το 16ο αιώνα  και εκεί κληρονομήθηκε από κάπου αλλού. 

Το ψέμα την Πρωταπριλιά λένε πως δημιουργήθηκε πάνω στο πείραγμα που έκανα οι Γάλλοι νεοημερολογίτες ενάντια στους Γάλλους παλαιοημερολογίτες. Οι πρώτοι που είχαν δεχτεί το νέο ημερολόγιο πείραζαν τους δεύτερους, που δεν ήθελαν να  το δεχτούν, στέλνοντας τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. 

Επίσης προσπαθούσαν να τους γελάσουν  και να τους κοροϊδέψουν, λέγοντας τους διάφορα ψέματα.. Βέβαια, υπάρχουν και άλλες παραδόσεις και ερμηνείες για το έθιμο της ψευτιάς και του πειράγματος, που ποικίλουν από τόπο σε τόπο. 

Στις κεφαλονίτικες παροιμίες  ο Απρίλης έρχεται σε αντιπαράθεση, σε σύγκριση με τον Μάιο  και φαίνεται πως, έτσι ο ένας μήνας συμπληρώνει τον άλλον. Οι παροιμίες που θα αναφερθούν εδώ, είναι από το βιβλίο του (Δημητρίου Λουκάτου, Κεφαλονίτικες παροιμίες, 1952, Αθήνα,) και από τη συλλογή του Ευάγγελου Μακρή καθώς και από τις αναφορές του ιστοριοδίφη Ηλία  Α. Τσιτσέλη.   

Στη Λειβαθώ λένε: «Απρίλης γρίλης, τιναχτοκοφινίδης», που θέλει να πει η φτιαχτή λέξη, «γρίλης»,  πως, υπάρχει γρίνια  τον Απρίλη. Το ψωμί είναι λίγο και τινάζουν τα κοφίνια μήπως και βρουν  τίποτα μέσα. Η παροιμία αυτή ίσχυε για τα παλιά χρόνια, που κάθε νοικοκυριό, έκανε το δικό του ψωμί Από την  ίδια περιοχή και η ακόλουθη παροιμία,

«Απρίλης –Μάης, τα κουκιά μεστώνουν»,

που εννοεί πως, από τον ένα μήνα στον άλλον τα κουκιά γίνονται.

Στην Παλική που η γεωργία έπαιζε σπουδαίο ρόλο, οι παροιμίες αναφέρονται σε θέματα τρύγου, θερισμού και λαδιού.

«Ο Μάης  για τον Τρυγητή, κι’ ο Απρίλης  για το θέρο.» 

και η άλλη

«Τ’ Απριλιού κάθε σταλαματιά  νερό, είναι βαρέλι λάδι»  

δηλαδή είναι ευεργετική η  απριλιάτικη βροχή.

Επίσης, στην Παλική και σε άλλα μέρη του νησιού λένε  

«Τον Απρίλη σκάλιζε και το Μάη δειάφιζε.»

Ο λαός  πιστεύει πως ο καιρός τον Απρίλιο σταθεροποιείται γύρω στις 18 του μηνός, γι’ αυτό υπάρχουν παροιμίες και εκφράσεις που λένε πως,

«Το Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψει τα παλούκια, και τα’  Απριλιού τσι δεκοχτώ, μην κάψει τα καρούλια»,  εννοεί τα καρούλια του αργαλειού.

Τον μήνα αυτόν ως συνήθως πέφτει το Πάσχα. Στη μεγάλη αυτή εορτή της Χριστιανοσύνης υπάρχουν λαϊκά έθιμα  που ποικίλουν από μέρος σε μέρος. Επίσης το κάψιμο του Ιούδα που το συναντάμε και στο νησί μας, στα Μονοπολάτα και στο Λουρδά και τα τελευταία χρόνια και σ’ άλλα μέρη του νησιού μας.

Βέβαια, το Πάσχα είναι κινούμενη εορτή και έτσι τα  δύο μεγάλα Ψυχοσάββατα  μπορούν να «πέσουν» μέσα και στον Φλεβάρη. 

Τις 23 του  Απρίλη, γιορτάζει ο   Άγιος Γεώργιος, ο  Μεγαλομάρτυρας, που  τιμάται πανελληνίως με εκδηλώσεις τόσο θρησκευτικές όσο και λαογραφικές, με αθλητικούς αγώνες και με διάφορα δρώμενα. Αν η γιορτή πέσει μέσα στη Μεγάλη Σαρακοστή, μεταφέρεται πάντα μετά το Πάσχα.