Επίκτητος: «Δεν γεννήθηκες επειδή το θέλησες εσύ»

«Να θυμάσαι ότι είσαι υποκριτής σε ένα δράμα, όπως το θέλει ο δάσκαλος. Αν το θέλει σύντομο, θα είναι σύντομο· αν το θέλει μακρύ, θα είναι μακρύ. Αν θέλει να υποκριθείς τον φτωχό, να υποκριθείς τον ρόλο  έξυπνα· αν σε θέλει κουτσό, άρχοντα, απλό πολίτη να κάνεις το ίδιο· το δικό σου έργο είναι αυτό, να υποκριθείς καλά τον ρόλο· αυτός ο ρόλος όμως επιλέγεται από κάποιον άλλο.»

Επίκτητος, Εγχειρίδιον 17

Οι επιλογές ενός ατόμου σίγουρα καθορίζουν τη ζωή του. Η ζωή ωστόσο δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τη βούλησή μας και σαφώς δεν είναι γενναιόδωρη σε όλους. Στον Επίκτητο ο θεός είναι πανταχού παρών. Ο όρος άλλες φορές απαντάται στον πληθυντικό (θεοί) και άλλοτε κατονομάζεται (Ζευς). Ακολουθώντας τον ηρακλείτειο Λόγο που κυβερνά τον Κόσμο, οι Στωικοί δέχονται μία αρχή που συνέχει το σύμπαν.

Σε ένα άλλο απόσπασμα του ίδιου έργου ένα καράβι αράζει σε μια παραλία. Ο κυβερνήτης δεν είναι άλλος από τον Δημιουργό. Εμείς, οι άνθρωποι κάθε εποχής, είμαστε οι επιβαίνοντες. Κατεβαίνουμε από το καράβι. Τότε, ξεκινά η ζωή:

«Όπως κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού, όταν δέσει το πλοίο και βγεις στη στεριά να βρεις νερό και παρεμπιπτόντως μαζέψεις ένα κοχύλι ή έναν καρπό, πρέπει να έχεις τον νου σου στο πλοίο και συνεχώς να γυρίζεις να δεις, μήπως κάποτε σε καλέσει ο κυβερνήτης. Κι αν σε καλέσει, να τα αφήσεις όλα για να μη σε πετάξουν στο πλοίο σαν τα πρόβατα. Έτσι και στη ζωή σου αν σου δοθούν αντί για καρπό και κοχύλι μια γυναίκα και ένα παιδί, να μην σταθούν εμπόδια. Αν σε καλέσει ο κυβερνήτης, τρέξε στο πλοίο και άφησέ τα όλα, χωρίς να στρέψεις το βλέμμα σου. Αν είσαι γέρος, μην απομακρυνθείς ποτέ από το πλοίο, για να μην απουσιάζεις όταν σε καλέσει.»

Επίκτητος, Εγχειρίδιον 7

Η γέννηση, σε οποιαδήποτε συνθήκη, δεν υπήρξε επιλογή του ατόμου: «Δεν γεννήθηκες επειδή το θέλησες εσύ», διατείνεται ο Επίκτητος. Αυτό δεν σημαίνει ότι το άτομο δεν είναι υπεύθυνο για τις επιλογές του. Το αντίθετο. Αφού έρθει στον κόσμο, όπως και τόσοι άλλοι, οφείλει να επιτελέσει τον «ρόλο» του με τον καλύτερο τρόπο. Ο θεός, ο Ζευς, ο Λόγος του σύμπαντος, δίνει τη ζωή. Όχι μόνο στον άνθρωπο αλλά σε όλα τα δημιουργήματα. Ωστόσο, ο θεός δεν βρίσκεται έξω από τον άνθρωπο. Είναι μέσα του. Ο άνθρωπος αποτελεί μέρος του θεού, κομμάτι του:

«Εσύ είσαι κομμάτι του θεού (ἀπόσπασμα)· έχεις στον εαυτό σου ένα μέρος του. Γιατί λοιπόν αγνοείς τη συγγένεια; Δεν γνωρίζεις από πού προέρχεσαι; Δεν θέλεις να θυμάσαι όταν τρως ποιος είσαι και ποιον τρέφεις; Όταν συνουσιάζεσαι, ποιος είσαι; Όταν συναναστρέφεσαι, όταν γυμνάζεσαι, όταν συζητάς, δεν γνωρίζεις ότι τρέφεις τον θεό, ότι γυμνάζεις τον θεό; Ταλαίπωρε, περιφέρεις τον θεό και δεν το γνωρίζεις. Νομίζεις ότι μιλάω για κάποιον θεό από ασήμι ή χρυσό που βρίσκεται έξω από εσένα; Φέρεις τον θεό μέσα σου και δεν κατανοείς ότι τον μολύνεις με ακάθαρτες σκέψεις και ρυπαρές πράξεις;»

Επίκτητος, Διατριβαί 2.8

Ο θεός στον Επίκτητο είναι παρών σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Το ίδιο παρών όμως είναι και ο άνθρωπος, ως μέρος του. Η ελευθερία που τού δίνεται είναι η επιλογή της κρίσης του απέναντι στα πράγματα. Τα γεγονότα πάντοτε θα αποτελούν την υπενθύμιση της προσωπικής επιλογής που βασίζεται στην κρίση των εντυπώσεων. Καλά ή άσχημα, εφόσον δεν εξαρτώνται από τη βούληση, πρέπει να γίνουν δεκτά. Αλλά η ανάμειξη του θεού τελειώνει εδώ. Οι αποφάσεις που θα λάβει ο επιβάτης μόλις κατέβει στη στεριά είναι δικές του. Όπως και η  σκηνή. Σαν καλός ηθοποιός πρέπει να παίξει τον ρόλο του. Να ζήσει ευδαίμονα.

***

Έλσα Νικολαΐδου

Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο ιδιωτικό αγγλικό σχολείο Med High (Κύπρος)

nicolaidou.e@medhigh.com

by Αντικλείδι , https://antikleidi.com